Η Ιστορία της Ανάφης

Η Ανάφη σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία αναδύθηκε από το βυθό του Αιγαίου, με διαταγή του Απόλλωνα για να προσφέρει καταφύγιο στους Αργοναύτες. Συγκεκριμένα, οι Αργοναύτες καθώς επέστρεφαν από την Κολχίδα, διασχίζοντας το Κρητικό Πέλαγος για να μπουν στο Αιγαίο, μια νύκτα κατασκότεινη, δίχως άστρα και φεγγάρι, έπεσαν πάνω σε σφοδρή κακοκαιρία. Η άγρια θάλασσα και οι δυνατοί άνεμοι οδηγούσαν την Αργώ σε ολοσχερή καταστροφή, χωρίς οι Αργοναύτες να μπορούν να την κατευθύνουν. Τότε ο Ιάσων σήκωσε τα χέρια στον ουρανό και παρακάλεσε τον Απόλλωνα να τους σώσει τάζοντάς του τάματα. Ο θεός έριξε ένα βέλος μπροστά τους, ο κόσμος ολόγυρα έλαμψε μεμιάς και οι Αργοναύτες είδαν ξαφνικά να αναφαίνεται ένα μικρό νησί, όπου και προσάραξαν. Με την ανατολή του ηλίου, στο πρώτο άλσος που συνάντησαν, ίδρυσαν βωμό για να τιμήσουν τον Απόλλωνα Αιγλήτη για τη σωτήρια αίγλη (λάμψη) που έριξε μέσα στην καταιγίδα. Το νησί ονομάστηκε Ανάφη γιατί αναφάνηκε μέσα στη θάλασσα και έκτοτε ο θεός λατρεύτηκε ως Αναφαίος ή Αιγλήτης (τω παρά προσδοκιών Αναφανήναι).

Κάθε χρόνο οι αρχαίοι κάτοικοι του νησιού τιμούσαν τον Απόλλωνα με μια γιορτή που ονομαζόταν Υακίνθεια.

Είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε η αρχαία πόλη της Ανάφης, στο λόφο «Καστέλι», στην ανατολική πλευρά του νησιού, πιθανότατα όμως αποικήθηκε από Δωριείς κατά τον 8ο αιώνα π.χ., όπως και η γειτονική Θήρα. Παρότι ήταν δωρική αποικία και τελούσε υπό Σπαρτιατική ηγεμονία, τον 5ο αιώνα π.Χ. αποτέλεσε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και μάλιστα κατέβαλε φόρο 1000 δρχ. ετησίως.

Η Ιερά Οδός που οδηγούσε στο Ιερό του Απόλλωνα ξεκινούσε από την ανατολική πλευρά της πόλεως και ακολουθώντας το διάσελο κατέληγε στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, αφιερωμένο στην Παναγία την Καλαμιώτισσα (γέννηση της Θεοτόκου). Τμήματα του λιθόστρωτου της Οδού είναι ακόμα και σήμερα ορατά. Κατά μήκος της υπήρχαν βωμοί και μνημεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ταφικό συγκρότημα κοντά στον ναΐσκο του Αγίου Μάμα.

Το 1207 μ.Χ. η Ανάφη περιήλθε σε διάφορούς Φραγκικούς οίκους όπως οι Φωσκωλοί, Γωζαδίνοι, Κρίσποι και Ποσάνοι. Το Μεσαίωνα το νησί ανήκε στο Δουκάτο της Νάξου και κυβερνήθηκε από διάφορους Βενετούς ηγεμόνες, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να το απαλλάξουν από τις πειρατικές επιδρομές και τις καταστροφές που ανάγκασαν πολλούς κατοίκους να καταφύγουν στην Κρήτη. Το 1537 λεηλατήθηκε από τον Μπαρμπαρόσα, υποδουλώθηκε στους Τούρκους και απελευθερώθηκε μαζί με τα υπόλοιπα νησιά.

Μετά την κατάληψη της Ανάφης από τους Οθωμανούς, πολλοί από τους κατοίκους της μεταφέρθηκαν βίαια στη Μικρά Ασία. Οι κάτοικοι της Ανάφης πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821 και το νησί μαζί με τη Θήρα και την Αστυπάλαια αποτέλεσε ιδιαίτερη επαρχία της διοίκησης των Νοτίων Κυκλάδων. Κατά την Επανάσταση λέγεται ότι οι Αναφιώτες έστειλαν καΐκια με άνδρες για να συμμετάσχουν στον αγώνα που διεξαγόταν στην ηπειρωτική χώρα. Το 1824 κατά την διάρκεια της επανάστασης οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον νησί και να καταφύγουν στην Αμοργό. Με την συνθήκη του Λονδίνου (18-8-1832) η Ανάφη ενσωματώθηκε και επίσημα στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Κατά την περίοδο του Όθωνα πολλοί κάτοικοι του νησιού πήγαν στην Αθήνα και έκτισαν στην βόρεια πλευρά της Ακρόπολης μια συνοικία, τα Αναφιώτικα, που σώζονται ως σήμερα.

Η Ανάφη υπήρξε πριν από τη δεκαετία του 1920 τόπος εξορίας για κατάδικους του ποινικού δικαίου, αλλά και για τον εκτοπισμό πολιτικών κρατουμένων.
Η Ιταλική φρουρά κατέλαβε την Ανάφη από τις 4 Μαΐου 1941. Οι πρώτοι Ιταλοί που έφτασαν στο νησί προέρχονταν από ένα πλοίο του εμπορικού ναυτικού, αργότερα αντικαταστάθηκαν από στρατιώτες και στη συνέχεια από καραμπινιέρους, δηλαδή αστυνομικούς. Σύμφωνα με πληροφορίες οι Ιταλοί, κατά την άποψη των κατοίκων ήταν «καλά παλικάρια», μολονότι η φρουρά περίμενε από τους κατοίκους προμήθειες που συμπεριλάμβαναν ζώα και πουλερικά. Οι απόδημοι στις πόλεις επέστρεψαν στο νησί για να γλιτώσουν από τον χειμωνιάτικο λιμό του 1941-42 και τα Δεκεμβριανά του 1944.

Η Ανάφη σήμερα οφείλει φόρο τιμής σε αυτούς τους διωγμένος ανθρώπους, που τότε προσέφεραν στο νησί, ιατρική φροντίδα, γνώσεις, σεβασμό, πολιτισμό.